De Plejaden: een van de beroemdste sterrenclusters
De Plejaden (M45, de Zeven Zusters) is een open sterrenhoop die zich op een afstand van ongeveer 444 lichtjaar van de aarde bevindt. Het is het dichtstbijzijnde Messier-object vanaf onze planeet en een van de prominentste deepsky-objecten (magnitude 1,6). Voor waarnemers met het blote oog lijkt het meestal een kleinere kopie van de Grote Beer, omringd door een stofwolk - een blauwachtig zessterrenpatroon. Maar waarom noemen we het dan "de Zeven Zusters"? Laten we uitzoeken waar de zevende ster zich bevindt en wat de beste manier is om de Plejaden te bekijken aan de hemel.
Inhoud
- Waar is de Plejaden-sterrenhoop?
- De sterren van de Plejaden
- Mythen over de Plejaden
- 4 Dingen die je waarschijnlijk nog niet wist over de Plejaden
- Pleiaden vanavond: komende gebeurtenissen
- 5 juni: Maan dichtbij de Pleiaden
- 2 juli: Maan dichtbij de Pleiaden
- 20 juli: Mars dichtbij de Pleiaden
- 29 juli: Maan dichtbij de Pleiaden
- 26 augustus: Maan dichtbij de Pleiaden
- 22 september: Maan dichtbij de Pleiaden
- 19 oktober: Maan dichtbij de Pleiaden
- 16 november: Maan dichtbij de Pleiaden
- 21 novembre: le Pleiadi sono ben posizionate
- 13 december: Maan dichtbij de Pleiaden
- Veelgestelde vragen
Waar is de Plejaden-sterrenhoop?
Je vindt de Plejaden in het sterrenbeeld Stier. Op het noordelijk halfrond kun je ze het beste vinden in januari en februari. Op het zuidelijk halfrond is het cluster het best te zien van december tot maart.
Hoe kun je de Plejaden vinden?
Zoek eerst de Gordel van Orion en trek een denkbeeldige lijn door de drie sterren naar de boog van Orion. De volgende heldere ster die je in deze richting zult zien, is Aldebaran – de helderste ster van het sterrenbeeld Stier en het oog van de hemelse stier. Vervolg de lijn in dezelfde richting en uiteindelijk zul je de Plejaden vinden – een vage blauwe vlek rond de schouder van de stier.
Waar staan de Plejaden vannacht?
Aangezien de baan van de Plejaden dicht bij de ecliptica ligt, kunnen ze vanaf elk punt worden waargenomen, behalve vanaf de Antarctische Cirkel. Gebruik de sterrenkijk-app Sky Tonight om de positie van de sterrenhoop te bekijken: start de app en tik op het vergrootglaspictogram onderaan het scherm. Typ vervolgens "Plejaden" in de zoekbalk en tik op het doelpictogram naast het bijbehorende zoekresultaat. De app toont de huidige positie van het cluster aan de hemel, zodat je kunt zien of het nu zichtbaar is op jouw locatie.
De sterren van de Plejaden
In totaal telt het cluster zo'n 1.000 leden. De helderste sterren zijn vernoemd naar de personages uit de Griekse mythologie: de Plejaden zelf – Alcyone, Electra, Maia, Merope, Taygeta, Celaeno en Asterope (Sterope) – en hun ouders, Atlas en Pleione. Vind ze gerangschikt op grootte in de onderstaande lijst:
- Alcyone (25 Tauri): 2,86
- Atlas (27 Tauri): 3,62
- Electra (17 Tauri): 3,7
- Maia (20 Tauri): 3,86
- Merope (23 Tauri): 4,17
- Taygeta (19 Tauri): 4,29
- Pleione (28 Tauri): 5,09
- Celaeno (16 Tauri): 5,44
- Sterope I (Asterope, 21 Tauri): 5,64
- Sterope II (22 Tauri): 6,41
Hoeveel sterren zijn er zichtbaar in de Plejaden?
Wie met het blote oog kijkt, ziet meestal in één oogopslag zes sterren. Hoe langer je kijkt, hoe meer sterren je ziet, afhankelijk van een scherp zicht en een heldere hemel zonder lichtvervuiling. Een Amerikaanse astronoom Robert Burnham Jr. beweerde er 20 te zien; de meeste mensen zien er niet meer dan 14. Een verrekijker kan een beter zicht geven op het cluster en de nevel eromheen. Alle helderste sterren zijn te vinden binnen een gezichtsveld van 1°. Sterke telescopen kunnen helpen de zwakkere te zien.
Welke ster ontbreekt er?
Als de meeste mensen het cluster zien als een zessterrenpatroon, waarom wordt het dan de Zeven Zusters genoemd? De reden is dat de hemel er in de oudheid, toen de naam verzonnen werd, anders uitzag. Destijds konden waarnemers met het blote oog onmiddellijk zeven sterren van het cluster zien. Na verloop van tijd verdween een van hen uit het zicht. Onze voorouders merkten dit op en weerspiegelden het in mythen, wat we later zullen bespreken.
De verandering werd veroorzaakt door Pleione, de op zeven na helderste ster van de sterrenhoop. Het is een schelpster die varieert in helderheid; hij was vroeger prominenter zichtbaar, maar werd met het blote oog steeds minder zichtbaar. Een andere verklaring is dat de positie van Pleione aan de hemel in de loop van de tijd veranderde, en deze zo dicht bij Atlas kwam te staan dat de twee sterren met het blote oog op één begonnen te lijken.
Mythen over de Plejaden
Veel culturen hebben vergelijkbare verhalen over de oorsprong van de Plejaden-sterrenhoop, mogelijk geïnspireerd op de verdwijning van de ster. Sommige wetenschappers geloven dat ze zo´n 100.000 jaar geleden zijn verzonnen! Toen de zevende ster verdween, probeerden mensen in de oudheid dat uit te leggen door middel van mythen.
de Australische legende vertelt bijvoorbeeld over zeven zussen die de hemel in vluchtten voor een oude man die hen achtervolgde; een van de vrouwen werd gevangen genomen en later gered. Inheemse Amerikanen hadden verschillende mythen over zeven broers die naar de hemel stegen terwijl ze in een cirkel aan het rennen of dansen waren. Volgens de Cherokee-versie werd een van de jongens betrapt door zijn moeder en slaagde hij er niet in de hemel te bereiken.
De Griekse mythe is de populairste versie van het verhaal. Volgens deze mythe waren de Plejaden dochters van de titaan Atlas en de nimf Pleione. Na een toevallige ontmoeting met de zussen, werd de jager Orion verliefd en begon hen te achtervolgen. Zeus besloot de meisjes te beschermen tegen ongewenste aandacht en veranderde de zussen in duiven, zodat ze omhoog konden vliegen en sterren konden worden. Voordat ze naar de hemel opsteeg, was een van de zussen, Merope, getrouwd met een sterveling, koning Sisyphus. Toen de goden hem veroordeelden om voor altijd een rotsblok te rollen, schaamde ze zich zo voor hem dat ze haar gezicht verborg en uit de nachtelijke hemel verdween.
Interessant is dat in de mythe Merope wordt aangeduid als "de verloren Plejade". Maar in feite is de ontbrekende ster die aanleiding gaf tot het ontstaan van de mythe niet Merope, maar Pleione, genoemd naar haar moeder.
4 Dingen die je waarschijnlijk nog niet wist over de Plejaden
-
De Plejaden worden drie keer genoemd in de Bijbel – alle drie de keren samen met het sterrenbeeld Orion.
-
In de oudheid gebruikten veel culturen de Plejaden als kalender. Door hun verschijning aan de hemel wisten boeren wanneer ze moesten beginnen met het oogsten of planten van gewassen en begrepen zeelieden wanneer het tijd was om het vaarseizoen te openen (de naam "Plejaden" is mogelijk afgeleid van het Griekse woord dat "zeilen" betekent.”).
-
De wolk van interstellair stof rond de Plejaden maakt geen deel uit van het cluster. Men geloofde dat het de overblijfselen waren van het materiaal waaruit de sterren werden geboren. Maar het bleek dat de nevel onafhankelijk is en zich toevallig in de buurt van de Plejaden bevindt.
-
De Plejaden inspireerden de naam en het zessterrenlogo van de Japanse autofabrikant Subaru (de Japanse naam voor het cluster). Je zou kunnen denken dat de makers astronomisch nauwkeurig wilden zijn en het op de Plejaden wilden laten lijken aan de werkelijke nachtelijke hemel. Maar in feite illustreert het logo de geschiedenis van het bedrijf. In het Japans betekent "subaru" ook "verenigd", en de sterren vertegenwoordigen vijf kleine bedrijven die zijn gefuseerd tot één grote: Fuji Heavy Industries, het moederbedrijf van Subaru.
Pleiaden vanavond: komende gebeurtenissen
5 juni: Maan dichtbij de Pleiaden
Op 5 juni, om 08:14 GMT, zal de bijna Nieuwe Maan (mag -6,2) het sterrencluster van de Pleiaden (mag 1,2) ontmoeten in het sterrenbeeld Stier. De objecten zullen binnen 0°24' van elkaar passeren. Helaas zullen ze niet zichtbaar zijn aan de hemel vanwege hun nabijheid tot de Zon.
2 juli: Maan dichtbij de Pleiaden
Op 2 juli, om 15:30 GMT, zal de Maan (mag -9,4) dichtbij de Pleiaden (mag 1,2) komen. De schijnbare afstand tussen de twee objecten zal 0°18' zijn. Onze natuurlijke satelliet en het cluster zullen zichtbaar zijn in het sterrenbeeld Stier enkele uren voor zonsopgang. Waarnemers van het zuidelijk halfrond zullen betere observatieomstandigheden hebben aangezien de objecten daar hoger zullen stijgen.
20 juli: Mars dichtbij de Pleiaden
Op 20 juli, om 19:40 GMT, zal de rode planeet Mars (mag 0,9) het sterrencluster van de Pleiaden (mag 1,2) ontmoeten — de objecten zullen 4°42' van elkaar verwijderd zijn. Zoek ze in het sterrenbeeld Stier, een paar uur voor zonsopgang. In hetzelfde sterrenbeeld, dichter bij de horizon, kun je de heldere Jupiter (mag -2,1) opmerken. Waarnemers van het zuidelijk halfrond zullen Mars en de Pleiaden hoger aan de hemel zien.
29 juli: Maan dichtbij de Pleiaden
Op 29 juli, om 21:13 GMT, zal de Maan (mag -10,8) zeer dichtbij de Pleiaden (mag 1,2) komen. De schijnbare afstand tussen hen zal slechts 0°6' zijn. Voor de meeste locaties zullen de objecten boven de horizon uitkomen na middernacht op 30 juli — zoek ze een paar uur voor zonsopgang in het sterrenbeeld Stier. Dit zal een van de beste maan-Pleiaden conjuncties van het jaar zijn, aangezien de objecten extreem dicht bij elkaar en goed zichtbaar aan de hemel zullen zijn.
26 augustus: Maan dichtbij de Pleiaden
Op 26 augustus, om 02:54 GMT, zal de Maan (mag -11,4) binnen 0°6' van de Pleiaden (mag 1,2) komen. Zoek ze boven de oostelijke horizon na middernacht op 26 augustus. Het cluster zal zich in het sterrenbeeld Stier bevinden, terwijl de half verlichte Maan zich gedurende de nacht van Ram naar Stier zal verplaatsen.
22 september: Maan dichtbij de Pleiaden
Op 22 september, om 10:17 GMT, zal de Maan (mag -12,1) de Pleiaden (mag 1,2) ontmoeten. Op het dichtstbijzijnde punt zal de schijnbare afstand tussen hen 0°12' zijn. Begin ze te zoeken op de avond van 21 september — ze zullen de hele nacht zichtbaar zijn. Het sterrencluster zal zich in Stier bevinden en de Maan — in Ram. Deze nauwe benadering zal spectaculair zijn aangezien de Maan 80% verlicht en goed zichtbaar aan de hemel zal zijn.
19 oktober: Maan dichtbij de Pleiaden
Op 19 oktober, om 19:59 GMT, zal de bijna Volle Maan (mag -12,5) op 0°11' afstand van een van de helderste sterrenclusters, de Pleiaden (mag 1,3), komen. Deze objecten zijn met het blote oog zichtbaar, maar om er zeker van te zijn dat je ze beide ziet, probeer je weg te blijven van stadslichten. De Maan en de Pleiaden zullen het grootste deel van de nacht zichtbaar zijn, opkomend rond zonsondergang en culminerend na middernacht.
16 november: Maan dichtbij de Pleiaden
Op 16 november, om 06:59 GMT, zal de Volle Maan dichtbij het heldere sterrencluster van de Pleiaden (mag 1,2) zijn. De schijnbare afstand tussen de twee objecten zal slechts 0°6' zijn. De Pleiaden en de Maan zullen goed zichtbaar en hoog aan de hemel zijn, dus zolang de hemel helder is, heb je een spectaculair uitzicht. Zoek de twee objecten in het sterrenbeeld Stier vanaf de avond.
21 novembre: le Pleiadi sono ben posizionate
Intorno al 21 novembre di ogni anno, l'ammasso stellare delle Pleiadi raggiunge il suo punto più alto nel cielo verso la metà della notte (a metà strada tra il tramonto e l'alba). Cerca questo gruppo di stelle blu brillanti circondate da nuvole nebbiose nella costellazione del Toro. Se ti trovi nell'emisfero nord, guarda verso sud-est; se sei nell'emisfero sud, guarda verso nord, nord-est.
Per goderti M45, non devi aspettare un momento preciso, poiché sarà visibile tutta la notte. Ma se desideri maggior precisione, puoi utilizzare l'app gratuita per l'osservazione delle stelle Sky Tonight per scoprire quando l'ammasso stellare sorge, raggiunge il punto più alto nel cielo e tramonta nella tua località. Apri l'app e digita "M45" nella ricerca. Poi, tocca il risultato corrispondente e vai alla scheda Figure.
13 december: Maan dichtbij de Pleiaden
Op 13 december, om 17:13 GMT, zullen de 96% verlichte Maan (mag -12,5) en de Pleiaden (mag 1,2) 0°6' van elkaar verwijderd zijn. De objecten zullen de hele nacht zichtbaar zijn, opkomend rond zonsondergang, culminerend om middernacht en kort voor zonsopgang ondergaand. Mis de laatste nauwe benadering van de Maan en de Pleiaden dit jaar niet!
Veelgestelde vragen
Wie heeft de Plejaden ontdekt?
Galileo Galilei was de eerste die de Plejaden door een telescoop observeerde. De sterrenhoop was echter al lang daarvoor bekend: het "oorsprongsverhaal" dateert mogelijk uit 100.000 voor Christus. De naam van de eerste persoon die de Plejaden aan de hemel zag, is in de geschiedenis niet bewaard gebleven.
Hoe oud zijn de Plejaden?
Het antwoord hangt af van de leeftijdsmeetmethode. Als we bijvoorbeeld het Hertzsprung-Russell-diagram voor de Plejaden en theoretische modellen van stellaire evolutie vergelijken, krijgen we cijfers variërend van 75 tot 150 miljoen jaar oud.
Wanneer kun je de Plejaden zien?
Op het noordelijk halfrond kun je ze het beste vinden in januari en februari. Op het zuidelijk halfrond is het cluster het best te zien van december tot maart.
Kun je de Plejaden met het blote oog zien?
De Plejaden staan in de top 3 best met het blote oog zichtbare sterrenhopen. De meeste mensen zien ze als een groep van zes sterren, maar als je goed kunt zien en het buiten donker genoeg is, kun je tot 14 sterren zien.
Bedankt dat je ons artikel over de Plejaden-sterrenhoop hebt gelezen! Nu weet je wanneer je ze moet observeren en hoe je meer dan zes (of zelfs zeven) sterren kunt zien. Je hebt ook geleerd waarom mensen zes sterren zien in de sterrenhoop Zeven Zusters en dat de mythe over de verloren Plejade een astronomische achtergrond heeft.
We wensen je een heldere hemel en veel plezier met observeren!
