De Plejaden: een van de beroemdste sterrenclusters
De Pleiaden zijn een van de helderste diep-ruimte objecten aan de hemel. Dit nevelige "kleine steelpannetje" is zo helder dat je het met het blote oog kunt zien! Om snel de Pleiaden aan de hemel op jouw locatie te vinden, gebruik de gratis Sky Tonight app. Laten we nu meer leren over deze fascinerende sterrenhoop.
Inhoud
- Waar is de Plejaden-sterrenhoop?
- De geboorte en dood van de Plejaden
- Hoeveel sterren zijn er in de Plejaden-cluster?
- Mythen over de Plejaden
- 4 Dingen die je waarschijnlijk nog niet wist over de Plejaden
- Pleiaden vanavond: komende gebeurtenissen
- Veelgestelde vragen
Waar is de Plejaden-sterrenhoop?
Je vindt de Plejaden in het sterrenbeeld Stier. Op het noordelijk halfrond kun je ze het beste vinden in januari en februari. Op het zuidelijk halfrond is het cluster het best te zien van december tot maart.
Hoe kun je de Plejaden vinden?
Zoek eerst de Gordel van Orion en trek een denkbeeldige lijn door de drie sterren naar de boog van Orion. De volgende heldere ster die je in deze richting zult zien, is Aldebaran – de helderste ster van het sterrenbeeld Stier en het oog van de hemelse stier. Vervolg de lijn in dezelfde richting en uiteindelijk zul je de Plejaden vinden – een vage blauwe vlek rond de schouder van de stier.
Waar staan de Plejaden vannacht?
Aangezien de baan van de Plejaden dicht bij de ecliptica ligt, kunnen ze vanaf elk punt worden waargenomen, behalve vanaf de Antarctische Cirkel. Gebruik de sterrenkijk-app Sky Tonight om de positie van de sterrenhoop te bekijken: start de app en tik op het vergrootglaspictogram onderaan het scherm. Typ vervolgens "Plejaden" in de zoekbalk en tik op het doelpictogram naast het bijbehorende zoekresultaat. De app toont de huidige positie van het cluster aan de hemel, zodat je kunt zien of het nu zichtbaar is op jouw locatie.
De geboorte en dood van de Plejaden
De Plejaden, ook bekend als de Zeven Zusters, zijn een open cluster — een familie van sterren geboren uit dezelfde kolossale wolk van gas en stof.
Hun verhaal begon toen een massieve wolk van gas en stof instortte onder zijn eigen zwaartekracht, intense temperaturen ontstekend die de geboorte van deze sterren veroorzaakten.
In de grote tijdlijn van het universum zijn de Plejaden relatief jong, geschat op ongeveer 100 miljoen jaar oud. Om dit in perspectief te plaatsen, de dinosaurussen verschenen op de aarde lang voordat de Plejaden onze luchten verlichtten.
De meest prominente sterren in de cluster zijn hete B-type sterren, bekend om hun hoge temperaturen en opmerkelijke helderheid. Deze energieke sterren stralen een intens blauw licht uit dat prachtig wordt gereflecteerd door de omringende nevels — wolken van gas en stof die de etherische blauwe gloed van de cluster creëren.
Deze reflecterende nevels werden ooit gedacht als overblijfsel van het materiaal uit de vorming van de Plejaden, maar worden nu beschouwd als een niet-gerelateerde stofwolk in het interstellaire medium waar de sterren momenteel doorheen trekken.
De Plejaden zijn niet voorbestemd om voor altijd te bestaan. Astronomen schatten dat de cluster ongeveer 250 miljoen jaar zal overleven, waarna deze verloren zal gaan door gravitationele interacties met de galactische buurt.
Hoeveel sterren zijn er in de Plejaden-cluster?
In totaal telt het cluster zo'n 1.000 leden. De helderste sterren zijn vernoemd naar de personages uit de Griekse mythologie: de Plejaden zelf – Alcyone, Electra, Maia, Merope, Taygeta, Celaeno en Asterope (Sterope) – en hun ouders, Atlas en Pleione. Vind ze gerangschikt op grootte in de onderstaande lijst:
- Alcyone (25 Tauri): 2,86
- Atlas (27 Tauri): 3,62
- Electra (17 Tauri): 3,7
- Maia (20 Tauri): 3,86
- Merope (23 Tauri): 4,17
- Taygeta (19 Tauri): 4,29
- Pleione (28 Tauri): 5,09
- Celaeno (16 Tauri): 5,44
- Sterope I (Asterope, 21 Tauri): 5,64
- Sterope II (22 Tauri): 6,41
Hoeveel sterren zijn er zichtbaar in de Plejaden?
Wie met het blote oog kijkt, ziet meestal in één oogopslag zes sterren. Hoe langer je kijkt, hoe meer sterren je ziet, afhankelijk van een scherp zicht en een heldere hemel zonder lichtvervuiling. Een Amerikaanse astronoom Robert Burnham Jr. beweerde er 20 te zien; de meeste mensen zien er niet meer dan 14. Een verrekijker kan een beter zicht geven op het cluster en de nevel eromheen. Alle helderste sterren zijn te vinden binnen een gezichtsveld van 1°. Sterke telescopen kunnen helpen de zwakkere te zien.
Welke ster ontbreekt er?
Als de meeste mensen het cluster zien als een zessterrenpatroon, waarom wordt het dan de Zeven Zusters genoemd? De reden is dat de hemel er in de oudheid, toen de naam verzonnen werd, anders uitzag. Destijds konden waarnemers met het blote oog onmiddellijk zeven sterren van het cluster zien. Na verloop van tijd verdween een van hen uit het zicht. Onze voorouders merkten dit op en weerspiegelden het in mythen, wat we later zullen bespreken.
De verandering werd veroorzaakt door Pleione, de op zeven na helderste ster van de sterrenhoop. Het is een schelpster die varieert in helderheid; hij was vroeger prominenter zichtbaar, maar werd met het blote oog steeds minder zichtbaar. Een andere verklaring is dat de positie van Pleione aan de hemel in de loop van de tijd veranderde, en deze zo dicht bij Atlas kwam te staan dat de twee sterren met het blote oog op één begonnen te lijken.
Mythen over de Plejaden
Veel culturen hebben vergelijkbare verhalen over de oorsprong van de Plejaden-sterrenhoop, mogelijk geïnspireerd op de verdwijning van de ster. Sommige wetenschappers geloven dat ze zo´n 100.000 jaar geleden zijn verzonnen! Toen de zevende ster verdween, probeerden mensen in de oudheid dat uit te leggen door middel van mythen.
de Australische legende vertelt bijvoorbeeld over zeven zussen die de hemel in vluchtten voor een oude man die hen achtervolgde; een van de vrouwen werd gevangen genomen en later gered. Inheemse Amerikanen hadden verschillende mythen over zeven broers die naar de hemel stegen terwijl ze in een cirkel aan het rennen of dansen waren. Volgens de Cherokee-versie werd een van de jongens betrapt door zijn moeder en slaagde hij er niet in de hemel te bereiken.
De Griekse mythe is de populairste versie van het verhaal. Volgens deze mythe waren de Plejaden dochters van de titaan Atlas en de nimf Pleione. Na een toevallige ontmoeting met de zussen, werd de jager Orion verliefd en begon hen te achtervolgen. Zeus besloot de meisjes te beschermen tegen ongewenste aandacht en veranderde de zussen in duiven, zodat ze omhoog konden vliegen en sterren konden worden. Voordat ze naar de hemel opsteeg, was een van de zussen, Merope, getrouwd met een sterveling, koning Sisyphus. Toen de goden hem veroordeelden om voor altijd een rotsblok te rollen, schaamde ze zich zo voor hem dat ze haar gezicht verborg en uit de nachtelijke hemel verdween.
Interessant is dat in de mythe Merope wordt aangeduid als "de verloren Plejade". Maar in feite is de ontbrekende ster die aanleiding gaf tot het ontstaan van de mythe niet Merope, maar Pleione, genoemd naar haar moeder.
4 Dingen die je waarschijnlijk nog niet wist over de Plejaden
-
De Plejaden worden drie keer genoemd in de Bijbel – alle drie de keren samen met het sterrenbeeld Orion.
-
In de oudheid gebruikten veel culturen de Plejaden als kalender. Door hun verschijning aan de hemel wisten boeren wanneer ze moesten beginnen met het oogsten of planten van gewassen en begrepen zeelieden wanneer het tijd was om het vaarseizoen te openen (de naam "Plejaden" is mogelijk afgeleid van het Griekse woord dat "zeilen" betekent.”).
-
De wolk van interstellair stof rond de Plejaden maakt geen deel uit van het cluster. Men geloofde dat het de overblijfselen waren van het materiaal waaruit de sterren werden geboren. Maar het bleek dat de nevel onafhankelijk is en zich toevallig in de buurt van de Plejaden bevindt.
-
De Plejaden inspireerden de naam en het zessterrenlogo van de Japanse autofabrikant Subaru (de Japanse naam voor het cluster). Je zou kunnen denken dat de makers astronomisch nauwkeurig wilden zijn en het op de Plejaden wilden laten lijken aan de werkelijke nachtelijke hemel. Maar in feite illustreert het logo de geschiedenis van het bedrijf. In het Japans betekent "subaru" ook "verenigd", en de sterren vertegenwoordigen vijf kleine bedrijven die zijn gefuseerd tot één grote: Fuji Heavy Industries, het moederbedrijf van Subaru.
Pleiaden vanavond: komende gebeurtenissen
10 januari 2025: conjunctie Maan-Plejaden
Op 10 januari om 01:01 GMT zal een 82% verlichte Maan slechts 0°18' van de heldere Plejaden-sterrencluster (mag 1.2) passeren, wat hun dichtstbijzijnde conjunctie van het jaar markeert. Voor sommige gelukkige waarnemers, waaronder die in New York, zal de Maan daadwerkelijk voor de sterrencluster langs gaan — een evenement dat het bekijken waard is! Om te zien hoe deze conjunctie eruit zal zien vanaf je exacte locatie, controleer de gratis Sky Tonight-app.
Vang de Plejaden dicht bij de Maan op de avond van 9 januari, hoog in de zuidelijke hemel. In de buurt zie je Jupiter, de op een na helderste planeet. De hemellichamen zijn met het blote oog zichtbaar, hoewel een donkere hemel essentieel is om de Plejaden duidelijk te zien. Neem een paar 7x50 verrekijkers mee voor een nog beter zicht op deze prachtige sterrencluster.
6 februari 2025: conjunctie Maan-Plejaden
Op 6 februari om 06:43 GMT zal de 59% verlichte Maan slechts 0°30' van de Plejaden-cluster zijn. De twee zullen hoog boven de zuidelijke horizon zijn op de avond van 5 februari. Zoek ze in het sterrenbeeld Stier, en geniet van deze prachtige hemelse koppeling.
5 maart 2025: conjunctie Maan-Plejaden
Op 5 maart om 12:32 GMT zal de 42% verlichte Maan 0°36' van de Plejaden zijn. Je kunt ze die avond vinden, schijnend in de westerse hemel met de briljante Jupiter in de buurt. De Maan en de Plejaden zullen rond middernacht lokale tijd ondergaan, waardoor het een geweldig avondzicht is.
1 april 2025: conjunctie Maan-Plejaden
Op 1 april om 20:28 GMT, kijk laag in de westerse hemel om de Maan te zien, slechts 18% verlicht, binnen 0°36' van de Plejaden. Deze dunne maansikkel zal een perfecte metgezel zijn voor de heldere sterrencluster in het sterrenbeeld Stier, en biedt een prachtig schouwspel kort na zonsondergang.
29 april 2025: conjunctie Maan-Plejaden
Op 29 april om 06:35 GMT, zal de Maan, nauwelijks zichtbaar met 2% verlichting, binnen 0°30' van de Plejaden passeren. Echter, deze conjunctie zal bijna onmogelijk te bekijken zijn omdat beide objecten zeer dicht bij de zon zullen zijn. Vergeet niet om je optiek niet in de buurt van de zon te richten, aangezien dit schadelijk kan zijn voor je gezichtsvermogen!
Veelgestelde vragen
Wie heeft de Plejaden ontdekt?
Galileo Galilei was de eerste die de Plejaden door een telescoop observeerde. De sterrenhoop was echter al lang daarvoor bekend: het "oorsprongsverhaal" dateert mogelijk uit 100.000 voor Christus. De naam van de eerste persoon die de Plejaden aan de hemel zag, is in de geschiedenis niet bewaard gebleven.
Hoe oud zijn de Plejaden?
Het antwoord hangt af van de leeftijdsmeetmethode. Als we bijvoorbeeld het Hertzsprung-Russell-diagram voor de Plejaden en theoretische modellen van stellaire evolutie vergelijken, krijgen we cijfers variërend van 75 tot 150 miljoen jaar oud.
Wanneer kun je de Plejaden zien?
Op het noordelijk halfrond kun je ze het beste vinden in januari en februari. Op het zuidelijk halfrond is het cluster het best te zien van december tot maart.
Kun je de Plejaden met het blote oog zien?
De Plejaden staan in de top 3 best met het blote oog zichtbare sterrenhopen. De meeste mensen zien ze als een groep van zes sterren, maar als je goed kunt zien en het buiten donker genoeg is, kun je tot 14 sterren zien.
Bedankt dat je ons artikel over de Plejaden-sterrenhoop hebt gelezen! Nu weet je wanneer je ze moet observeren en hoe je meer dan zes (of zelfs zeven) sterren kunt zien. Je hebt ook geleerd waarom mensen zes sterren zien in de sterrenhoop Zeven Zusters en dat de mythe over de verloren Plejade een astronomische achtergrond heeft.
We wensen je een heldere hemel en veel plezier met observeren!
