De Plejaden: een van de beroemdste sterrenclusters
De Plejaden (M45, de Zeven Zusters) is een open sterrenhoop die zich op een afstand van ongeveer 444 lichtjaar van de aarde bevindt. Het is het dichtstbijzijnde Messier-object vanaf onze planeet en een van de prominentste deepsky-objecten (magnitude 1,6). Voor waarnemers met het blote oog lijkt het meestal een kleinere kopie van de Grote Beer, omringd door een stofwolk - een blauwachtig zessterrenpatroon. Maar waarom noemen we het dan "de Zeven Zusters"? Laten we uitzoeken waar de zevende ster zich bevindt en wat de beste manier is om de Plejaden te bekijken aan de hemel.
Inhoud
- Waar is de Plejaden-sterrenhoop?
- De sterren van de Plejaden
- Mythen over de Plejaden
- 4 Dingen die je waarschijnlijk nog niet wist over de Plejaden
- Pleiaden vanavond: komende gebeurtenissen
- Veelgestelde vragen
Waar is de Plejaden-sterrenhoop?
Je vindt de Plejaden in het sterrenbeeld Stier. Op het noordelijk halfrond kun je ze het beste vinden in januari en februari. Op het zuidelijk halfrond is het cluster het best te zien van december tot maart.
Hoe kun je de Plejaden vinden?
Zoek eerst de Gordel van Orion en trek een denkbeeldige lijn door de drie sterren naar de boog van Orion. De volgende heldere ster die je in deze richting zult zien, is Aldebaran – de helderste ster van het sterrenbeeld Stier en het oog van de hemelse stier. Vervolg de lijn in dezelfde richting en uiteindelijk zul je de Plejaden vinden – een vage blauwe vlek rond de schouder van de stier.
Waar staan de Plejaden vannacht?
Aangezien de baan van de Plejaden dicht bij de ecliptica ligt, kunnen ze vanaf elk punt worden waargenomen, behalve vanaf de Antarctische Cirkel. Gebruik de sterrenkijk-app Sky Tonight om de positie van de sterrenhoop te bekijken: start de app en tik op het vergrootglaspictogram onderaan het scherm. Typ vervolgens "Plejaden" in de zoekbalk en tik op het doelpictogram naast het bijbehorende zoekresultaat. De app toont de huidige positie van het cluster aan de hemel, zodat je kunt zien of het nu zichtbaar is op jouw locatie.
De sterren van de Plejaden
In totaal telt het cluster zo'n 1.000 leden. De helderste sterren zijn vernoemd naar de personages uit de Griekse mythologie: de Plejaden zelf – Alcyone, Electra, Maia, Merope, Taygeta, Celaeno en Asterope (Sterope) – en hun ouders, Atlas en Pleione. Vind ze gerangschikt op grootte in de onderstaande lijst:
- Alcyone (25 Tauri): 2,86
- Atlas (27 Tauri): 3,62
- Electra (17 Tauri): 3,7
- Maia (20 Tauri): 3,86
- Merope (23 Tauri): 4,17
- Taygeta (19 Tauri): 4,29
- Pleione (28 Tauri): 5,09
- Celaeno (16 Tauri): 5,44
- Sterope I (Asterope, 21 Tauri): 5,64
- Sterope II (22 Tauri): 6,41
Hoeveel sterren zijn er zichtbaar in de Plejaden?
Wie met het blote oog kijkt, ziet meestal in één oogopslag zes sterren. Hoe langer je kijkt, hoe meer sterren je ziet, afhankelijk van een scherp zicht en een heldere hemel zonder lichtvervuiling. Een Amerikaanse astronoom Robert Burnham Jr. beweerde er 20 te zien; de meeste mensen zien er niet meer dan 14. Een verrekijker kan een beter zicht geven op het cluster en de nevel eromheen. Alle helderste sterren zijn te vinden binnen een gezichtsveld van 1°. Sterke telescopen kunnen helpen de zwakkere te zien.
Welke ster ontbreekt er?
Als de meeste mensen het cluster zien als een zessterrenpatroon, waarom wordt het dan de Zeven Zusters genoemd? De reden is dat de hemel er in de oudheid, toen de naam verzonnen werd, anders uitzag. Destijds konden waarnemers met het blote oog onmiddellijk zeven sterren van het cluster zien. Na verloop van tijd verdween een van hen uit het zicht. Onze voorouders merkten dit op en weerspiegelden het in mythen, wat we later zullen bespreken.
De verandering werd veroorzaakt door Pleione, de op zeven na helderste ster van de sterrenhoop. Het is een schelpster die varieert in helderheid; hij was vroeger prominenter zichtbaar, maar werd met het blote oog steeds minder zichtbaar. Een andere verklaring is dat de positie van Pleione aan de hemel in de loop van de tijd veranderde, en deze zo dicht bij Atlas kwam te staan dat de twee sterren met het blote oog op één begonnen te lijken.
Mythen over de Plejaden
Veel culturen hebben vergelijkbare verhalen over de oorsprong van de Plejaden-sterrenhoop, mogelijk geïnspireerd op de verdwijning van de ster. Sommige wetenschappers geloven dat ze zo´n 100.000 jaar geleden zijn verzonnen! Toen de zevende ster verdween, probeerden mensen in de oudheid dat uit te leggen door middel van mythen.
de Australische legende vertelt bijvoorbeeld over zeven zussen die de hemel in vluchtten voor een oude man die hen achtervolgde; een van de vrouwen werd gevangen genomen en later gered. Inheemse Amerikanen hadden verschillende mythen over zeven broers die naar de hemel stegen terwijl ze in een cirkel aan het rennen of dansen waren. Volgens de Cherokee-versie werd een van de jongens betrapt door zijn moeder en slaagde hij er niet in de hemel te bereiken.
De Griekse mythe is de populairste versie van het verhaal. Volgens deze mythe waren de Plejaden dochters van de titaan Atlas en de nimf Pleione. Na een toevallige ontmoeting met de zussen, werd de jager Orion verliefd en begon hen te achtervolgen. Zeus besloot de meisjes te beschermen tegen ongewenste aandacht en veranderde de zussen in duiven, zodat ze omhoog konden vliegen en sterren konden worden. Voordat ze naar de hemel opsteeg, was een van de zussen, Merope, getrouwd met een sterveling, koning Sisyphus. Toen de goden hem veroordeelden om voor altijd een rotsblok te rollen, schaamde ze zich zo voor hem dat ze haar gezicht verborg en uit de nachtelijke hemel verdween.
Interessant is dat in de mythe Merope wordt aangeduid als "de verloren Plejade". Maar in feite is de ontbrekende ster die aanleiding gaf tot het ontstaan van de mythe niet Merope, maar Pleione, genoemd naar haar moeder.
4 Dingen die je waarschijnlijk nog niet wist over de Plejaden
-
De Plejaden worden drie keer genoemd in de Bijbel – alle drie de keren samen met het sterrenbeeld Orion.
-
In de oudheid gebruikten veel culturen de Plejaden als kalender. Door hun verschijning aan de hemel wisten boeren wanneer ze moesten beginnen met het oogsten of planten van gewassen en begrepen zeelieden wanneer het tijd was om het vaarseizoen te openen (de naam "Plejaden" is mogelijk afgeleid van het Griekse woord dat "zeilen" betekent.”).
-
De wolk van interstellair stof rond de Plejaden maakt geen deel uit van het cluster. Men geloofde dat het de overblijfselen waren van het materiaal waaruit de sterren werden geboren. Maar het bleek dat de nevel onafhankelijk is en zich toevallig in de buurt van de Plejaden bevindt.
-
De Plejaden inspireerden de naam en het zessterrenlogo van de Japanse autofabrikant Subaru (de Japanse naam voor het cluster). Je zou kunnen denken dat de makers astronomisch nauwkeurig wilden zijn en het op de Plejaden wilden laten lijken aan de werkelijke nachtelijke hemel. Maar in feite illustreert het logo de geschiedenis van het bedrijf. In het Japans betekent "subaru" ook "verenigd", en de sterren vertegenwoordigen vijf kleine bedrijven die zijn gefuseerd tot één grote: Fuji Heavy Industries, het moederbedrijf van Subaru.
Pleiaden vanavond: komende gebeurtenissen
25 maart: Maan nabij de Pleiaden
Op 25 maart, om 23:42 GMT, passeert de maansikkel (magnitude -9.4) binnen 2° van de Pleiaden (magnitude 1.2). Het is te ver om beide objecten tegelijk door een telescoop te observeren, dus kies voor een verrekijker om de conjunctie te zien. Aan een donkere hemel zijn de Pleiaden ook zonder optische hulpmiddelen te zien.
Begin uw observaties na zonsondergang. Waarnemers opn het Noordelijk Halfrond hebben ongeveer vier uur om van het uitzicht te genieten. Hoe verder naar het zuiden, hoe minder tijd voor observaties: op het Zuidelijk Halfrond gaan de Pleiaden ongeveer twee uur na de Zon onder.
11 april: Venus nabij de Pleiaden
Op 11 april, om 04:40 GMT, zal de heldere planeet Venus (magnitude -4.1) dicht bij de Pleiaden komen (magnitude 1.2). De afstand tussen de twee objecten bedraagt dan 2°36′. Zowel de planeet als de cluster zullen met het blote oog zichtbaar zijn, maar u kunt ook een verrekijker gebruiken om een beter beeld te krijgen.
Op het Noordelijk Halfrond blijven Venus en de Pleiaden ongeveer vier uur na zonsondergang zichtbaar aan de hemel. Op het Zuidelijk Halfrond verdwijnen ze een paar uur na de Zon onder de horizon.
22 april: Maan nabij de Pleiaden
Op 22 april, om 09:14 GMT, zal de Maan (magnitude -7.7) 2° nabij de Pleiaden zijn (magnitude 1.2). De conjunctie zal twee dagen na de Nieuwe Maan plaatsvinden, dus de maansikkel zal bijna onzichtbaar zijn. Gebruik een verrekijker om een beter zicht te krijgen op beide objecten aan de hemel.
In april gaan de Pleiaden elke dag eerder onder Waarnemers op het Zuidelijk Halfrond hebben slechts ongeveer een uur om de sterrencluster aan de hemel te spotten. Op het Noordelijk Halfrond zal de sterrencluster iets langer zichtbaar zijn – tot ongeveer drie uur na zonsondergang.
Veelgestelde vragen
Wie heeft de Plejaden ontdekt?
Galileo Galilei was de eerste die de Plejaden door een telescoop observeerde. De sterrenhoop was echter al lang daarvoor bekend: het "oorsprongsverhaal" dateert mogelijk uit 100.000 voor Christus. De naam van de eerste persoon die de Plejaden aan de hemel zag, is in de geschiedenis niet bewaard gebleven.
Hoe oud zijn de Plejaden?
Het antwoord hangt af van de leeftijdsmeetmethode. Als we bijvoorbeeld het Hertzsprung-Russell-diagram voor de Plejaden en theoretische modellen van stellaire evolutie vergelijken, krijgen we cijfers variërend van 75 tot 150 miljoen jaar oud.
Wanneer kun je de Plejaden zien?
Op het noordelijk halfrond kun je ze het beste vinden in januari en februari. Op het zuidelijk halfrond is het cluster het best te zien van december tot maart.
Kun je de Plejaden met het blote oog zien?
De Plejaden staan in de top 3 best met het blote oog zichtbare sterrenhopen. De meeste mensen zien ze als een groep van zes sterren, maar als je goed kunt zien en het buiten donker genoeg is, kun je tot 14 sterren zien.
Bedankt dat je ons artikel over de Plejaden-sterrenhoop hebt gelezen! Nu weet je wanneer je ze moet observeren en hoe je meer dan zes (of zelfs zeven) sterren kunt zien. Je hebt ook geleerd waarom mensen zes sterren zien in de sterrenhoop Zeven Zusters en dat de mythe over de verloren Plejade een astronomische achtergrond heeft.
We wensen je een heldere hemel en veel plezier met observeren!
