De Maanillusie: Waarom is de Maan Vandaag Zo Groot?
De enorme maan die net boven de horizon hangt, is een lust voor het oog. Maar wat als we je zouden vertellen dat een deel van die mooie aanblik niets meer dan gezichtsbedrog is? De maanillusie heeft de mensheid al voor hoofdbrekens gesteld sinds de 4e eeuw voor Christus. Laten we er meer over lezen en zien of de maan ons nog steeds kan betoveren.
Inhoud
- Waarom lijkt de maan vanavond zo groot?
- Wat is de maanillusie?
- Hoe kun je bewijzen dat de grote maan slechts een illusie is?
- Theorieën over de maanillusie
- Waarom is geen van deze theorieën overtuigend?
- Hoe kun je een foto maken van de grote maan?
- Interessante feiten
- Veelgestelde Vragen
- Dus, waarom lijkt de maan soms groter?
Waarom lijkt de maan vanavond zo groot?
Er zijn twee redenen waardoor de maan groter kan lijken:
- Het is een supermaan – zo heet de volle maan op of rond het moment dat de maan het dichtst bij de aarde staat.
- Het is de maanillusie – doordat onze hersenen ons voor de gek houden, lijkt de maan groter wanneer die aan de horizon staat.
Wil je meer weten over de eerste reden, lees dan onze gids over de supermaan. Hier gaan we het hebben over de maanillusie.
Wat is de maanillusie?
De maanillusie is een optische illusie waardoor de maan groter lijkt wanneer die bij de horizon staat dan wanneer die in het zenit staat. Dit effect is ook waar te nemen bij de zon en sterrenbeelden. Het werd voor het eerst beschreven in 'Meteorologica' (350 v. Chr.) door de Griekse filosoof Aristoteles, die het fenomeen toeschreef aan de weerkaatsing van licht. Vooralsnog is er geen eenduidige verklaring voor de maanillusie.
Hoe kun je bewijzen dat de grote maan slechts een illusie is?
Eén ding dat we zeker weten over de maanillusie is dat die in ons hoofd zit. En we kunnen de illusie als volgt doorzien:
- Maak met dezelfde camera-instellingen een foto van de grote maan in de buurt van de horizon en van de kleine maanschijf in het zenit. Als je de twee beelden vergelijkt, zul je zien dat er geen verschil in grootte is. (We zullen later bespreken hoe je een foto kunt maken waarop de maan enorm groot lijkt.)
- Rol een stukje papier op en plak het vast zodat de grote maan erin past. Wacht totdat de maan hoog aan de hemel staat en kijk ernaar door de papieren buis. Je zal zien dat de maanschijf evenveel ruimte inneemt.
- De grappigste manier om de maanillusie te bewijzen is door tussen je benen door naar achteren te kijken. Je hersenen zullen de omgeving van de maan niet als vertrouwd herkennen, waardoor de illusie niet ontstaat.
Je hoeft niet eens de laagstaande maan met de maan in het zenit te vergelijken om de illusie even te onderbreken. Als je gewoon door een papieren buis of op de foto die je genomen hebt naar de 'enorme' maan kijkt, zal je meteen teleurgesteld worden. De illusie werkt namelijk alleen als je de maan in het echt ziet, met de volledige omgeving erbij.
Theorieën over de maanillusie
De maan lijkt groter door een optische illusie, maar de vraag is: welke? Er is nog geen zeker antwoord, maar wetenschappers blijven onderzoek doen. Laten we eens kijken naar een paar gangbare theorieën.
Theorie uit de oudheid: vergrotende atmosfeer
In de 4e eeuw voor Christus beschreef Aristoteles dat hemellichamen groter lijken aan de horizon. Hij veronderstelde dat de atmosfeer van de aarde als een waterlens werkt, die het beeld van de laagstaande maan, zon en sterren vergroot. De Grieks-Egyptische astronoom Ptolemeus en de Griekse astronoom Cleomedes poneerden vergelijkbare theorieën in de 2e eeuw na Christus.
Theorie van de afgeplatte koepel
In de 11e eeuw stelde de Arabische geleerde Ḥasan Ibn al-Haytham een theorie voor die stelt dat we de hemel niet als halve bol waarnemen, maar als een afgeplatte koepel. Volgens dit idee lijkt de afstand tot het hoogste punt aan de hemel veel korter dan de afstand tot de horizon. Daarom lijkt de maanschijf veel dichterbij als deze in het zenit staat en wordt de maanschijf dan waargenomen als een kleiner object, terwijl de laaghangende maan veel verder weg lijkt, waardoor we aannemen dat de maan groter is. Onze hersenen kunnen gewoon niet begrijpen dat de afstand tussen ons en de maan niet erg verandert, ongeacht de positie aan de hemel.
Ebbinghaus-illusie
Volgens deze illusie, die in de jaren 1890 werd ontdekt door de Duitse psycholoog Hermann Ebbinghaus, nemen we de grootte van objecten waar in relatie tot hun context. Het typische voorbeeld van deze illusie toont twee cirkels: de eerste wordt omgeven door grote cirkels en de tweede door kleine cirkels. De eerste lijkt kleiner voor ons, ondanks dat de cirkels even groot zijn. Wat de maan betreft, die kan groter lijken als er bomen, huizen en bergen omheen staan dan wanneer we alleen maar de enorme uitgestrekte hemel zien.
Ponzo-illusie
De Italiaanse psycholoog Mario Ponzo demonstreerde in 1911 dat als we twee identieke objecten over een paar samenkomende horizontale lijnen heen plaatsen, het bovenste obect groter lijkt dan het onderste. Dit fenomeen wordt ook wel de 'illusie van de spoorstaven' genoemd. De huizen, bomen en andere objecten kunnen fungeren als 'spoorstaven', die het lineaire perspectief creëren waardoor het lijkt alsof de maan ver van ons afstaat en dus groot is.
Convergente micropsie
Volgens een van de jongste theorieën die 'convergente micropsie' genoemd wordt, schat ons brein de afstand tot objecten en hun schijnbare grootte aan de hand van de focus van onze ogen. Als we kijken naar de laagstaande maan, focussen we in de verte, waardoor de maan als een object ver weg waargenomen wordt. Maar hoog aan de hemel is er niets om op te focussen, dus stellen onze ogen zich scherp met een standaardfocus op slechts een paar meter afstand. Daardoor neemt ons brein aan dat de maan dichtbij en klein is.
Waarom is geen van deze theorieën overtuigend?
Hoe interessant al deze theorieën ook mogen klinken, tegen elke theorie valt wel iets in te brengen:
- De oude theorieën van de 'vergrotende atmosfeer' vallen meteen door de mand als je de grootte van de laagstaande maan en de maan in het zenit vergelijkt en ziet dat ze identiek zijn.
- De theorieën van Ponzo en Al-Haytham doen vermoeden dat de maan aan de horizon verder weg zou moeten lijken, maar de meeste mensen zeggen juist het tegenovergestelde: dat de maanschijf voor hen dan dichterbij lijkt.
- De theorie van Ebbinghaus verklaart niet waarom astronauten en piloten de maanillusie kunnen zien, terwijl er geen kleinere objecten zijn om de maan mee te vergelijken.
- Zelfs de nieuwe theorie van convergente micropsie is voor sommige wetenschappers ontoereikend. Zij wijzen erop dat de maanillusie ook waargenomen wordt door senioren en mensen met oogimplantaten die hun ogen niet meer goed kunnen scherpstellen, wat cruciaal is voor convergente micropsie.
Hoe kun je een foto maken van de grote maan?
Wil je een foto maken waarop de maan enorm groot lijkt, dan moet je ook een soort illusie maken maar dan met technische methoden. Hier is een simpele gids:
- Gebruik een camera met een telelens met grote zoom: het mag geen wonder heten dat hoe meer je inzoomt, hoe groter de maan lijkt.
- Zorg dat je andere objecten (bomen, gebouwen, mensen) op de voorgrond hebt, zodat je de grootte van de maan met iets kunt vergelijken. Je maakt dan gebruik van de Ebbinghaus-illusie die we hierboven hebben uitgelegd. De maan ziet er indrukwekkender uit als die achter een huis opkomt dan aan een egale zwarte hemel.
- Regel je belichting en gebruik een statief om een scherpe opname te maken.
- Plan je foto van tevoren. Wil je zien waar de maan er op haar best uitziet in een bepaald landschap, gebruik dan de app Ephemeris: deze tool helpt je om de perfecte omstandigheden voor je fotoshoot te kiezen.
Interessante feiten
- De laagstaande maan is in werkelijkheid ongeveer 1,5% kleiner dan als de maan recht boven je hoofd staat. Vanuit ons perspectief staat de maan dan namelijk 6.400 kilometer verder weg dan wanneer de maan hoog aan de hemel staat. Maar dit verschil in grootte is niet merkbaar met het blote oog.
- Planetaria moeten het beeld van de maan ongeveer twee keer zo groot maken, zodat de hemel echt lijkt. De maanillusie werkt alleen bij de echte maan, dus planetaria moesten wat nauwkeurigheid opofferen omwille van realisme.
- De maanillusie wordt vaak verward met een supermaan. Supermanen zijn echter niet zo indrukwekkend als hun naam doet vermoeden. Een supermaan lijkt ongeveer 7% groter dan een gemiddelde volle maan, terwijl de maanillusie ervoor zorgt dat de maanschijf voor ons twee keer zo groot lijkt.
Veelgestelde Vragen
Waarom is de maan vanavond oranje?
De maan wordt geel of oranje aan de horizon. Het licht van de maan moet door meer lucht heen als de maan dicht aan de horizon staat. Daardoor worden de kortere blauwe golflengten van licht verspreid door de lucht, terwijl de langere rode golflengten onze ogen nog steeds bereiken. Het is het enige echte effect dat de atmosfeer van de aarde heeft op de laagstaande maan.
Waarom is de maan vanavond zo laag?
De hoek waaronder het pad van de maan door de hemel het horizon kruist, verandert gedurende het jaar. Daarom kan de maan op verschillende tijden van het jaar hoger of lager in de lucht staan. De laagste Volle Maan van het jaar is de Oogstmaan – de Volle Maan dichtst bij de herfstequinox. De hoogste Volle Maan van het jaar is de Wormmaan – de Volle Maan nabij de lente-equinox. En vergeet niet dat de maan gedurende de nacht van positie verandert, dus zal het op zijn laagst zijn bij maanopkomst en maanondergang.
Waarom is de maan vanavond zo dichtbij?
De maan lijkt vaak groter en dichterbij dan gewoonlijk vanwege een optisch fenomeen dat bekend staat als de maanillusie. Hoewel de maan inderdaad dichter bij de Aarde komt op zijn dichtstbijzijnde punt, genaamd perigeum, en verder weg bij het apogeum, is de variatie in afstand niet gemakkelijk merkbaar vanaf ons standpunt op de Aarde. De Volle Manen nabij het dichtstbijzijnde perigeum worden Supermanen genoemd – bekijk onze infographic om meer over hen te leren.
Waarom ziet de maan er vanavond vreemd uit?
De maan verschijnt niet altijd in witte kleur en gematigde grootte. Het kan rood verschijnen bij een maansverduistering, of enorm en geel bij maanondergang; het landschap onder de maan kan ook bijdragen aan zijn vreemde uiterlijk. Verken onze quiz over maankleuren om de redenen achter de unieke verschijningen van de maan te begrijpen.
Dus, waarom lijkt de maan soms groter?
De maan lijkt groter bij de horizon door de 'maanillusie'. Er is nog steeds geen goede verklaring voor dit voorbeeld van gezichtsbedrog, maar we kunnen blijven zoeken naar een antwoord terwijl we genieten van de schoonheid van de maan. Bekijk onze Volle Maan Kalender 2024 om ervoor te zorgen dat je geen enkele mooie volle maan dit jaar mist.
