Zo kun je verre objecten beter zien aan de hemel: afgewend zicht

Heb je ooit gemerkt dat je verre sterren beter kunt zien als je er niet rechtstreeks naar kijkt? Dat komt door het afgewende zicht. Hoe werkt dat en hoe kun je dat gebruiken 'in het veld'? Dat gaan we je vertellen!

Inhoud

• Wat is afgewend zicht?
• Hoe werkt afgewend zicht?
• Waarom is afgewend zicht zo belangrijk?
• Zo gebruik je afgewend zicht
• Hoe kun je zwakke objecten nog beter waarnemen?
• Interessante feiten
• Schaal voor afgewend zicht

Wat is afgewend zicht?

Afgewend zicht is een techniek om verre objecten waar te nemen door ze niet rechtstreeks te bekijken, maar door net ernaast te kijken. De techniek wordt vaak door astronomen gebruikt om meer te zien aan de nachthemel. Deze techniek is zowel geschikt voor waarnemingen met het blote oog als het bekijken van objecten door een verrekijker of telescoop.

Afgewend zicht behelst het gebruik van je perifere of zijdelingse zicht, waarmee je dingen kunt zien die niet in je directe gezichtslijn liggen.

Hoe werkt afgewend zicht?

Afgewend zicht is mogelijk door de structuur van het menselijk oog. Onze netvliezen hebben twee soorten receptoren: staafjes en kegeltjes. De staafjes detecteren zwak licht in zwart-wit, terwijl de kegeltjes fel licht en alle kleuren detecteren.

Het middelste gedeelte van het netvlies is hoofdzakelijk opgebouwd uit kegeltjes en de rest bestaat uit staafjes. Daarom zien onze ogen objecten in het midden van ons gezichtsveld ultrascherp, maar zodra je een beetje opzij kijkt, wordt het beeld van een object wazig.

Door deze structuur neemt de visuele gevoeligheid in het midden van ons blikveld 's nachts af. Als je 's nachts dus een zwak object wil waarnemen, kun je het beste ervoor zorgen dat het licht op het buitenste deel van het netvlies valt, waar de lichtgevoelige staafjes zitten. Probeer in andere woorden een beetje naast het object te kijken. Helaas kunnen staafjes (in tegenstelling tot kegeltjes) geen kleuren onderscheiden, dus zwakke objecten die je met afgewend zicht waarneemt, zullen grijswittig lijken.

Waarom is afgewend zicht zo belangrijk?

Afgewend zich is de beste manier om zwakke objecten te zien in het donker. Met deze techniek kun je objecten aan de hemel zien die niet waar te nemen zijn met direct zicht.

Stel je eens voor: het gedeelte van het oog dat vol zit met staafjes, is ongeveer vier astronomische magnitudes (oftewel 40 keer) gevoeliger dan het midden van het oog dat uit kegeltjes bestaat. Dat betekent dat als je in het midden van je blikveld een ster van de 2e magnitude kunt zien, je door afgewend zicht te gebruiken een ster van de 6e magnitude kunt zien aan de rand van je gezichtsveld!

Zo gebruik je afgewend zicht

Je kunt afgewend zicht gebruiken met of zonder visuele hulpmiddelen zoals een verrekijker. De methode is over het algemeen hetzelfde:

1. Kies een object dat je wil zien. Gebruik je een telescoop, kies dan een object met een magnitude van ongeveer 8 zoals het Sigaarstelsel. Met het blote oog kies je iets helderders, zoals open sterrencluster M41.

2. Vind het object aan de hemel. Een sterrenkijk-app kan je daarbij helpen. Zo kun je de Sky Tonight-app gebruiken, waarmee je honderden sterrenstelsels en -clusters gratis kunt bekijken.

3. Zodra je het object gevonden hebt, plaats je het ongeveer 8° tot 16° graden uit de buurt van het midden van het oog (de exacte hoek is voor iedereen anders).

4. Houd het object binnen je gezichtsveld dichter bij je neus dan bij de zijkant van je gezicht. Op die manier voorkom je dat het object op de blinde vlek aan de zijkant van het oog valt.

5. Gebruik je een verrekijker, richt je blik dan boven het object in plaats van dat je ernaast kijkt. Als je alleen van opzij kijkt, wordt één oog gevoeliger ten koste van het andere.

Blijf proberen als het niet meteen lukt. Afgewend zicht gebruiken op een doelbewuste manier is veel ingewikkelder dan het lijkt.

Hoe kun je zwakke objecten nog beter waarnemen?

Hier volgen nog een paar tips om je te helpen zwakke objecten beter te zien:

• Laat je ogen ongeveer 30 minuten wennen aan het donker. Kijk ondertussen niet naar iets fels en gebruik je telefoon alleen als die een nachtmodus heeft. Trouwens, overdag je blootstelling aan zonlicht beperken helpt ook! Gebruik een zonnebril om je ogen te beschermen.

• Gebruik een zaklamp met rood licht. Dat verpest je nachtzicht niet.

• Kijk uit naar zwakke objecten op of vlakbij het zenit (precies boven je hoofd). Daar is minder atmosfeer waar je doorheen moet kijken en dus ook minder stof waar het licht doorheen moet voordat het je oculair bereikt.

• Gebruik je een telescoop, probeer die dan voorzichtig heen en weer te bewegen om het object binnen het gezichtsveld te verschuiven. De ogen zijn gevoeliger voor bewegende objecten dan voor stilstaande.

• Wacht op een nacht waarop je goed door de lucht kunt kijken. Nevel en vochtigheid in de licht kan de details van objecten versluieren. Zorg er ook voor dat er geen wolken of een heldere maan aan de hemel staan. Je kunt ook de sterrenkijkindex raadplegen in Sky Tonight — hoe hoger de index, hoe beter de omstandigheden voor observaties zijn.

Interessante feiten

• De techniek van afgewend zicht is al bekend sinds de oudheid. Aristoteles maakt er gebruik van bij het observeren van de nachtelijke hemel. Tegenwoordig wordt afgewend zicht behalve in de astronomie ook gebruikt bij militaire training.

• Afgewend zicht werd ook gebruikt door zeelui die de wacht moesten houden. Met deze techniek konden ze 's nachts zwakke lichtschijnsels van andere schepen of locaties aan wal spotten.

• Afgewend zicht werkt bij iedereen anders, omdat er grote verschillen bestaan in de manier waarop onze ogen opgebouwd zijn. Onze netvliezen zijn zelfs unieker dan onze vingerafdrukken.

Schaal voor afgewend zicht

Ron Morales van de Sonoran Desert Observatory in de Verenigde Staten heeft een schaal voor afgewend zicht opgesteld waarmee enig onderscheid kan worden gemaakt in de zichtbaarheid van deepskyobjecten. Deze schaal is waarschijnlijk vooral nuttig voor wie geïnteresseerd is in gevorderde observaties van de nachtelijke hemel, maar we noemen hem hier toch even om onze uitleg over afgewend zicht helemaal compleet te maken.

AV1

Een object is te zien met afgewend zicht, maar zodra het gevonden is kan het soms gezien worden met direct zicht.

AV2

Een object is alleen te zien met afgewend zicht maar blijft constant. Hier is het de omvang van iemands zichtveld dat het object waarneembaar maakt.

AV3

Een object kan soms gezien worden met afgewend zicht, want het 'komt en gaat' al naargelang de waarnemingsomstandigheden. In dit geval is het object meer dan 50% van de tijd te zien.

AV4

Een object kan soms gezien worden met afgewend zicht, want het 'komt en gaat' al naargelang de waarnemingsomstandigheden. In dit geval is het object minder dan 50% van de tijd te zien.

AV5

Een object kan alleen vluchtig gezien worden met afgewend zicht, nadat het gezichtsveld een paar minuten of meer continu bekeken is. Dit niveau van afgewend zicht doet zich doorgaans voor als iemand een langdurige periode een bepaald gezichtsveld nauwkeurig observeert. Dit kan gebeuren binnen de eerste 3 tot 5 minuten dat het gezichtsveld bekeken wordt.

Conclusie: afgewend zicht is een onmisbare techniek voor sterrenkijkers, vooral als je graag zwakke objecten waarneemt zoals melkwegstelsels, sterrenclusters en nevels. Je kunt er objecten mee zien die 40 keer zwakker zijn dan objecten die alleen met direct zicht te zien zijn! Wil je de techniek gebruiken, kijk dan een beetje naast het object dat je probeert waar te nemen.

We wensen je een heldere hemel en veel plezier met observeren!