Geniet van de blauwe maan met Halloween en Uranus op z’n helderst!

Ga op 31 oktober 2020 op zoek naar een paar Halloween-traktaties aan de hemel! De griezelige feestdag zal de sterrenkijkers vermaken met het zeldzame fenomeen dat bekend staat als de blauwe maan en met de oppositie van de blauwgroene planeet Uranus. Lees verder om meer te weten te komen!

Neem deel aan onze opwindende quiz over de maan en zijn kleuren om jouw astronomische kennis te checken en nog meer interessante feiten over de maan te weten te komen!

Wat is een blauwe maan?

Eigenlijk heeft de term "blauwe maan" helemaal niets te maken met de kleur van onze natuurlijke satelliet. Deze traditionele naam geeft aan hoe uniek en zeldzaam dit fenomeen is. Volgens de populairste definitie (die ook wel de Maandelijkse definitie heet), is de blauwe maan de tweede volle maan in een kalendermaand met twee volle manen. Deze definitie is echter wat al te simpel en het gevolg van een fout. In dit artikel gaan we in op de geschiedenis van de term om zijn ware betekenis te achterhalen.

• De blauwe maan werd in de 16de eeuw voor het eerst in de literatuur genoemd; de uitdrukking betekende iets onmogelijks dat toch nooit zou gebeuren. Soms wordt de maan echter echt blauw! In de zomer van 1883 brak de vulkaan Krakatau in Indonesië uit. De stofwaas bedekte de hele planeet en veroorzaakte een merkwaardig visueel effect: mensen zagen het hele jaar groene zonsondergangen en zonsopkomsten en de blauwe maan. Dit feit heeft waarschijnlijk de betekenis van de term "blauwe maan" gedeeltelijk beïnvloed: in de 19de en 20ste eeuw ging het iets betekenen dat niet onmogelijk was, maar zelden gebeurde. De uitdrukking "once in a blue moon" geeft deze betekenis perfect weer.

• In het midden van de 20ste eeuw introduceerde het tijdschrift Sky & Telescope deze term in de astronomie. In 1943 besprak Laurence J. Lafleur van het Antioch College in Ohio "blauwe manen" in het blad. Lafleur citeerde het commentaar op de kalenderpagina uit augustus 1937 van de almanak van de Maine Farmers dat de maan soms "dertien keer vol is in een jaar", vermeldde echter geen specifieke datum van een volle maan.

• In 1946 sprak James Hugh Pruett, een amateurastronoom, ook over het fenomeen in kwestie in zijn artikel voor Sky & Telescope. Hij gebruikte het artikel van Lafleur als een bron en beweerde dat de tweede volle maan in een maand "blauwe maan" heette. In 1980 gaf de Amerikaanse wetenschapsjournaliste Deborah Byrd in het radioprogramma StarDate de definitie van de blauwe maan – dezelfde als van Pruett in 1946. Deze definitie werd populair in de media en werd zo de algemeen aanvaarde.

• Aan het einde van de 20ste eeuw onderzocht de Canadese folklorist Philip Hiscock de geschiedenis van het fenomeen een aantal jaren. Hij wendde zich tot de almanak van de Maine Farmers die elke volle maan zijn naam geeft. Meestal zijn er drie volle manen per seizoen – ze zijn genoemd naar menselijke activiteiten of natuurlijke fenomenen die tijdens dit seizoen plaatsvinden. De Christelijke cultuur heeft deze traditie echter aangepast: elke laatste volle maan van het seizoen kreeg een naam ter ere van een religieuze gebeurtenis. Als er dus, volgens de definitie van het seizoen, 4 volle manen in één seizoen zijn, krijgt de voorlaatste de naam van de blauwe maan.

Volle maan met Halloween

Dit jaar hebben waarnemers wereldwijd het geluk om de blauwe maan precies volgens de traditionele definitie in de almanak te zien. De volle blauwe maan siert de hemel op 31 oktober 2020 om 14:49 GMT en hij schijnt in het sterrenbeeld Ram. Na Mars op 29 oktober te hebben ontmoet is de maan nog relatief dicht bij de heldere rode planeet aan de hemel. Verder bereikt de maan op 30 oktober zijn apogeum, het verste punt van de aarde in de baan van de maan en hij kan daarom wat kleiner lijken dan normaal.

De volle maan van oktober is nog unieker omdat hij samenvalt met Halloween. Als de tijden van de volle maan met behulp van Greenwich Mean Time worden berekend dan komen een volle maan en Halloween gemiddeld drie of vier keer per eeuw op hetzelfde moment voor. De uitdrukking "once in a blue moon" past dan ook helemaal bij de volle maan van Halloween! Waarnemers zien een 100% verlichte volle maan met Halloween in 2020, 2039, 2058, 2077 en 2096.

De sterrenkijk-app Star Walk 2 helpt je om de blauwe maan op Halloween en de omringende ruimteobjecten waar te nemen. Tik op de “Sky Live” optie om informatie te krijgen over de fasen van de maan en de exacte tijd van maanopkomst en -ondergang op jouw locatie.

Oppositie van Uranus

Er vindt nog een heldere astronomische gebeurtenis plaats op Halloween: Uranus bereikt op 31 oktober 2020 om 15:38 GMT oppositie. De ijsreus staat dan op één lijn met de zon en de aarde, terwijl de aarde tussen Uranus en de zon staat. Tijdens oppositie schijnt de blauwgroene planeet met een magnitude van 5,7 in het sterrenbeeld Ram. Rond oppositie passeert Uranus ook het dichtste punt bij de aarde, het perigeum, en lijkt dan het grootst en het helderst aan de hemel.

Gebruik een telescoop om Uranus waar te nemen, omdat je deze ijsreus bijna onmogelijk met het blote oog kunt zien. Geen wonder dat de mensen in de oudheid slechts vijf planeten aan de hemel konden onderscheiden: Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus. Pas na de uitvinding van de telescoop werd het mogelijk om planeten te zien die verder van de aarde verwijderd zijn – Uranus en Neptunus.

We wensen je een spookachtige Halloween! Geniet van de hemel!