Waarom zijn planetaria vandaag belangrijk?

Elk jaar, op de tweede zondag in maart, viert de wereld de Internationale Dag van de Planetaria. Het artikel van vandaag vertelt je waarom planetaria belangrijk zijn, behandelt hun geschiedenis en onthult hoe je thuis je eigen planetarium kunt maken.

Internationale Dag van de Planetaria

De Internationale Dag van de Planetariums (die vroeger bekendstond als de Internationale Dag van de Planetaria) wordt jaarlijks op de tweede zondag van maart gehouden. Op deze dag wordt het belang gevierd van het planetarium als educatief hulpmiddel dat ons van de pracht en schoonheid van het universum laat genieten. De belangrijkste doelen van het evenement zijn het informeren van het publiek over de significante rol die planetariums spelen in cultuur, wetenschap en onderwijs, en mensen laten begrijpen dat astronomie een aangename en boeiende activiteit is. Een ander belangrijk doel van de Internationale Dag van de Planetariums in het aanmoedigen van internationale samenwerkingen tussen planetariums in verschillende landen. In 2022 wordt de Internationale Dag van de Planetaria gevierd op 13 maart.

De Italiaanse Vereniging van Planetaria organiseerde in 1991 voor het eerst de Dag van de Planetaria in Italië. De International Planetarium Society (IPS) ondersteunde dit initiatief en in 1995 werd de Dag van de Planetaria voor het eerst wereldwijd gehouden. Oorspronkelijk vond de viering plaats op de zondag voor de lente-equinox; maar later werd de datum naar de tweede zondag van maart verschoven, zodat planetariums het evenement makkelijker van tevoren zouden kunnen plannen. Daarnaast houden de planetariums die op zondagen gesloten zijn het evenement op een zaterdag.

Wat is een planetarium?

Een planetarium is een theater dat is gebouwd voor het presenteren van educatieve en vermakelijke shows over de sterrenhemel en astronomie in het algemeen. Doorgaans worden in planetariums voorstellingen van hemellichamen geprojecteerd op een groot koepelvormig scherm.

Het woord 'planetarium' kan ook worden gebruikt om instrumenten te omschrijven die het zonnestelsel of het universum in beeld brengen, soms in de vorm van een computersimulatie. Laten we de geschiedenis induiken om meer te weten te komen over de voorgangers van moderne planetariums en hun evolutie van deze primitieve instrumenten naar de hedendaagse wonderen van wetenschap en technologie.

Wat was het eerste planetarium?

De geschiedenis van het planetarium gaat terug tot in de oudheid. De vroegst bekende voorstelling van de sterrenhemel is gevonden in het graf van Senenmoet, een oud-Egyptische architect. Archimedes, een Griekse alleskunner, was de eerste die een primitief planetarium maakte: rond 250 v.Chr. maakte hij een globe van gegoten metaal die de bewegingen van de aarde demonstreerde. Rond 150 n.Chr. tekende de wiskundige en astronoom Ptolemaeus zijn ontwerpen voor een hemelglobe op. Hoewel deze globe nooit is teruggevonden, zijn de aantekeningen voor de constructie ervan bewaard gebleven.

In de middeleeuwen werden in een aantal kathedralen astronomische klokken gebruikt waarop de posities van de zon, de maan, sterrenbeelden en grote planeten konden worden afgelezen. In 1584 vervaardigde de Deense astronoom Tycho Brahe de eerste hemelglobe. Dit model van een hemelbol had een diameter van 1,5 meter en toonde sterren die met het blote oog zichtbaar waren. Enkele decennia later, in 1654, werd de Globe van Gottorf vervaardigd in Gottorf, Duitsland. Binnen deze globe, met een diameter van ongeveer vier meter stond een cirkelvormige bank voor meerdere mensen. Op de binnenzijde van de Globe van Gottorf werd de sterrenkaart met astrologische en mythologische symbolen afgebeeld.

Een van de voorgangers van de moderne planetariums is het instrument dat we planetarium noemen, een mechanisch model van het zonnestelsel, dat werd gebruikt om de bewegingen van de planeten en hun manen rondom de zon na te bootsen. Het eerste planetarium werd in 1704 vervaardigd door klokkenmakers George Graham en Thomas Tompion. Dit instrument werd vernoemd naar Charles Boyle, de 4de Graaf van Orrery, een Engelse edelman en beschermheer van de wetenschappen. Het planetarium van Eise Eisinga, het oudste werkende planetarium, werd tussen 1774 en 1781 in Nederland vervaardigd.

Wie vond de planetarium projector uit?

Een andere manier om de bewegingen van de planeten te tonen ontstond pas in de jaren 1920, toen de eerste planetarium projector werd uitgevonden door de firma Carl Zeiss. In 1919 vatte Walther Bauersfeld, hoofdontwerper van de firma Carl Zeiss, het idee op om de hemelobjecten in een donkere kamer te projecteren. Het kostte Bauersfeld en een grote groep wetenschappers en ingenieurs meerdere jaren van berekeningen en onderzoek om het idee uit te voeren. Als gevolg daarvan werd de eerste moderne planetarium projector gebouwd, die het mogelijk maakte de grote verscheidenheid van hemellichamen van ons prachtige heelal te tonen.

Wat is een modern planetarium?

Pas in de jaren 1920 werd het eerste projectieplanetarium uitgevonden door het bedrijf Carl Zeiss. Hiermee konden de planetaire bewegingen op een nieuwe manier in beeld worden gebracht. In 1919 kwam Walther Bauersfeld, hoofdontwerpingenieur van Carl Zeiss, op het idee om de hemellichamen in een donkere ruimte te projecteren. Het zou Bauersfeld en een uitgebreide staf van wetenschappers en ingenieurs nog enkele jaren aan berekeningen en onderzoek kosten om het idee uit te voeren. Het resultaat was het eerste moderne projectieplanetarium, waarmee het mogelijk werd om een grote verscheidenheid aan hemellichamen uit ons prachtige universum te laten zien.

In de jaren 1980 verschenen de eerste digitale projectoren die computersimulaties projecteerden en het grote publiek kennis lieten maken met de moderne astrofysica. Vandaag de dag kunnen we dankzij deze computersimulaties opstijgen vanaf de aarde en door de ruimte reizen, waarbij we andere planeten en verafgelegen sterren kunnen bezoeken. Dit hebben we mede te danken aan onze gegevens van het universum, die niet alleen zijn verkregen met behulp van telescopen, maar ook met ruimtesondes. Bovendien zijn er tal van draagbare planetariums, die veel gebruikt worden op scholen, universiteiten en tentoonstellingen, en planetarium-apps die liefhebbers van astronomie helpen om op om wanneer of waar dan ook het universum te verkennen.

Hoe maak je een planetarium?

Als er geen planetarium bij je in de buurt is of als je gewoon creatief aan de slag wilt, kun je ook zelf een planetarium projector maken. Het is in feite een nachtlampje dat sterren op je muren en plafond projecteert. Om er een te maken, volg je de onderstaande stappen.

• Neem een blikje of een vierkante kartonnen doos die als houder gebruikt gaat worden en zoek een lichtbron die op de houder past die je gekozen hebt en die van buiten op een stroombron aangesloten kan worden.
• Zoek patronen van sterrenbeelden op het internet en print er een uit op een vel papier. Let op: het patroon van de sterrenbeelden moet om je blikje of doosje passen.
• Plak het sterrenbeeldpatroon tijdelijk op je blikje of doosje en gebruik een speld om er gaatjes in te maken. Maak grotere gaten voor grote sterren op je sjabloon en kleinere voor de kleine sterren.
• Haal het sjabloon van de sterrenbeelden weg. Je ziet een patroon van punten waar het licht doorheen geprojecteerd wordt.
• Maak een gat voor je lichtbron in het onderste deel van je houder en zet de lichtbron erin.
• Plak de onderkant op zijn plaats en plak met plakband alle plekken af waar licht doorheen kan ontsnappen.

Zo, daar is hij dan! Zet je compacte planetarium in een donkere kamer, doe de lichtbron binnen aan en geniet van het sterrenkijken! Als je het hierboven beschreven proces beter wilt begrijpen, bekijk dan deze videohandleiding over hoe je thuis een planetarium maakt.

Er is zelfs een eenvoudiger manier om binnen in je huis een sterrenhemel te creëren. Gebruik de sterrenkijk app Star Walk 2 als je draagbare planetarium! Zet de AR modus aan, dan zie je de sterrenhemel op muren en meubels in je kamer geprojecteerd. Aanschouw sterren, planeten, sterrenbeelden, manen en andere ruimteobjecten in de sterrenhemel boven je met je eigen virtuele planetarium!

Veel plezier bij het sterrenkijken!